(ဘီ)ပိုး ဘယ္လိုကူးသလဲ။
၁။ ပိုးပါေနတဲ့ အပ္အမ်ိဳးမ်ိဳး ေဆးထိုးအပ္၊ တက္တူးထိုးအပ္၊ အပ္စိုက္ကုအပ္၊ အလွအပကြင္းတပ္တဲ့အပ္၊ နားေဖါက္တဲ့အပ္၊ မူးယစ္ေဆးထိုးတဲ့အပ္။
၂။ ပိုးရွိသူ ေယာက်ာ္း-မိန္းမ လိင္ဆက္ဆံရာမွာ အကာအကြယ္ မသုံးရင္။
၃။ ပိုးရွိေနတဲ့မိခင္ကေန ကေလးကူးတယ္။ ခြဲေမြးေမြးနဲ႔ ႐ိုး႐ိုးေမြးေမြး မထူးပါ။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ခ်ိန္ ေသြးစစ္ရင္ hepatitis B surface antigen(HBsAg) အႏုတ္ျပေနရမယ္။ HBsAg test positive ျဖစ္ေနရင္ သူကေနေမြးလာတဲ့ကေလးကို ကာကြယ္ေဆး ၂ မ်ိဳးလုံး ၁၂ နာရီအတြင္း ထိုးပါ။ ကာကြယ္ေဆး႐ိုး႐ိုးကို ေမြးေမြးခ်င္း + ၁ လ + ၆ လမွာ စုစုေပါင္း (၃)ခါ ထိုးပါ။ ကေလးကို အသက္ ၉-၁၈ လရွိရင္ antibody test အေပါင္းျပေနမယ္။ တကယ္လို႔ အႏုတ္သာျပေနေသးရင္ စတုတၳအႀကိမ္ ကာကြယ္ေဆးထိုးပါ။
၄။ လက္ပြန္းတတည္းေနျခင္း။ ေသြး ဒါမွမဟုတ္ ခႏၶာကိုယ္ကထြက္တဲ့ အရည္နဲ႔ ထိေတြ႕မိသူေတြကိုလဲ ကူးႏိုင္တယ္။ အနာအဆာနဲ႔ မ်က္လုံးထဲဝင္ရာကေနသာ ကူးမယ္။ သြားတိုက္တံ၊ အေမႊးရိတ္ဓါး၊ လက္သည္းညႇပ္ေတြ မွ်သုံးရင္လည္း ကူးႏိုင္တယ္။
၅။ ေဆး႐ုံ-ေဆးခန္း-ဓါတ္ခြဲခန္းေတြမွာ ကူးခံရႏိုင္တယ္။
(ဘီ)ပိုးရွိေနတာက ျပန္ေပ်ာက္မွာလား။
လူႀကီးဆိုရင္ ေပ်ာက္ႏိုင္တယ္။ ၉၀% ေပ်ာက္မယ္။ ၁၀% ကနာတာရွည္ အသဲေရာင္ျဖစ္မယ္။ ကေလးေတြမွာ ဆိုးတယ္။ ၄၀% ေပ်ာက္မယ္။ ၆၀% နာတာရွည္အသဲေရာင္ျဖစ္မယ္။ အသက္ ၁ ႏွစ္ဝန္းက်င္ကေလးေတြ ၁၀%သာ ေပ်ာက္မယ္။ ၉၀% နာတာရွည္အသဲေရာင္ျဖစ္မယ္။
ရက္တိုနဲ႔ နာတာရွည္ ဆိုတာဘာလဲ။
(ဘီ)ပိုးနဲ႔ ထိေတြ႕မိၿပီးေနာက္ ၆ လအတြင္းမွာျဖစ္တာက ရက္တို။ ဒီေနာက္ျပန္ၿပီး သက္သာလာမယ္။ ၆ လေနာက္မွာ ေသြးစစ္လို႔ (HBsAg+) ျဖစ္ေနရင္ နာတာရွည္လို႔ သတ္မွတ္ႏိုင္တယ္။ ျပန္မေပ်ာက္ေတာ့ပါ။
(ဘီ)ပိုးက သူမ်ားကို မကူးေအာင္ ဘယ္လိုလုပ္ရမလဲ။
အတူေနသူေတြအားလုံး (ဇနီး၊ ခင္ပြန္းအပါအဝင္) Hepatitis B vaccine ကာကြယ္ေဆးထိုးပါ။ (၃) ခါထိုးရမယ္။ တစ္သက္စာ ကာကြယ္ေပးမယ္။ ဒါ့အျပင္ စူးရွႏိုင္တာေတြမွန္သမွ် မထိခိုက္ေအာင္ ဂ႐ုစိုက္ပါ။ ျဖစ္တာနဲ႔ ပတ္တီးစီးၿပီး ဖုံးအုပ္ထားပါ။ အဲလိုအရာေတြနဲ႔ မွ်ေဝမသုံးပါနဲ႔။ ႏွာေခ်၊ ေခ်ာင္းဆိုး၊ ရင္ခ်င္းအပ္တာနဲ႔ မကူးပါ။ ပိုးရွိသူက ခ်က္ေကြၽးတာ စားလို႔လဲ မကူးပါ။
ေနမေကာင္းတိုင္း (ဘီ)ပိုး ရက္တိုျဖစ္ပါသလား။
အမ်ားအားျဖင့္ (ဘီ) ပိုးဝင္တာကို မသိလိုက္ဘူး။ ေနမေကာင္းမျဖစ္ဘူး။ တခ်ိဳ႕မွာ ခံစားရမွာေတြကေတာ့ ဖ်ားမယ္။ အားယုတ္မယ္။ အဆစ္ေတြ အသားေတြနာမယ္။ အစားပ်က္မယ္။ တုပ္ေကြးနဲ႔တူတယ္။ ရွားရွားပါးပါးျဖစ္တာေတြကေတာ့ ပ်ိဳ႕အန္မယ္။ အသားဝါျဖစ္မယ္။ ဝမ္းပ်က္မယ္။
ရက္တိုအဆင့္ၿပီးသြားတာကို ဘယ္လိုသိမလဲ။
ေသြးစစ္ရင္ (HBsAb+) ေတြ႕မယ္။ Antibodies ခုခံအား (အင္တီေဘာ္ဒီ) ေတြရွိေနၿပီ။ ေနာက္ထပ္ (ဘီ)ပိုး လာမကူးေတာ့သလို သူမ်ားကိုလဲ မကူးေစဘူး။
နာတာရွည္ျဖစ္ၿပီလို႔ ဘယ္လိုသိႏိုင္မလဲ။
၆ လေက်ာ္အထိ ပိုးေတြ႕ေနရင္ နာတာရွည္။ ေဆးစစ္ရေတာ့မယ္။ အသည္းကုဆရာဝန္နဲ႔ ၆ လ၊ ဒါမွမဟုတ္ ၁ ႏွစ္တခါ ျပေနရမယ္။ လူအမ်ားစုဟာ က်န္းမာၿပီး လူေကာင္းလို ေနႏိုင္ၾကပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ကိုယ္ကေနေကာင္းေနေပမဲ့ သူမ်ားကို ကူးေစမွာကို သိထားၿပီး ေရွာင္က်ဥ္စရာ မွန္သမွ် ေရွာင္က်ဥ္ရမယ္။
ဘယ္စမ္းသပ္နည္းေတြနဲ႔ ေစာင့္ၾကည့္ေနမွာလဲ။
Hepatitis B blood panel, Liver function tests (ALT), Hepatitis B e-Antigen (HBeAg), Hepatitis B e-Antibody (HBeAb), Ultrasound and imaging နဲ႔ လိုအပ္သူေတြကို Liver biopsy ေတြလုပ္မယ္။ လိုအပ္လာရင္ ေဆးကုမယ္။
နာတာရွည္ျဖစ္တာ ေပ်ာက္သြားႏိုင္သလား။
အခုထိေတာ့ ေပ်ာက္ေဆး မရွိေသးပါ။ ဒါေပမဲ့ နာတာရွည္သမားေတြမွာ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေတြကို ေႏွးေစေအာင္ေဆးေတြက လုပ္ေပးႏိုင္ၿပီ။ ပိုးေတြနည္းေလေလ အသဲကိုထိခိုက္မွာ နည္းေလေလျဖစ္တယ္။ ကံေကာင္းရင္ ဗိုင္းရပ္ေတြကို လုံးဝ ထိန္းႏိုင္တယ္။ ရွားေတာ့ရွားတယ္။ သုေတသနေတြအရ အလားအလာေကာင္းေတြရွိတယ္။
ဘယ္ေဆးေတြကို တရားဝင္ အသိအမွတ္ျပဳထားပါသလဲ။
– Interferon Alpha (Intron A) ထိုးေဆး။ ၁၉၉၁ ကတည္းကသုံးတယ္။ တပါတ္မွာ အႀကိမ္မ်ားစြာ၊ ၆ လ၊ ၁ ႏွစ္ၾကာထိုးတယ္။ ဒီထက္ပိုခ်င္လဲပိုမယ္။ flu-like symptoms, depression, and headaches ေတြ ခံစားရႏိုင္တယ္။
– Pegylated Interferon (Pegasys) ထိုးေဆး။ ၂၀၀၅ မွာ စသုံးတယ္။ တပါတ္ ၁ ခါထိုးတယ္။ ၆ လ၊ ၁ ႏွစ္ၾကာ ထိုးတယ္။ flu-like symptoms and depression ေတြ ခံစားရႏိုင္တယ္။
– Lamivudine (Epivir-HBV, Zeffix, or Heptodin) ေသာက္ေဆး။ ၁၉၉၈ ကစသုံးတယ္။ တေန႔ ၁ လုံး။ ၁ ႏွစ္ၾကာ ေသာက္ရမယ္။
– Adefovir Dipivoxil (Hepsera) ေသာက္ေဆး။ ၂၀၀၂ ကစသုံးတယ္။ တေန႔ ၁ လုံး။ ၁ ႏွစ္ၾကာေသာက္ရမယ္။ Entecavir (Baraclude) ေသာက္ေဆး။ ၂၀၀၅ က စသုံးတယ္။ တေန႔ ၁ လုံး။ ၁ ႏွစ္ၾကာေသာက္ရမယ္။
– Telbivudine (Tyzeka, Sebivo) ေသာက္ေဆး။ ၂၀၀၈ ကစသုံးတယ္။ တေန႔ ၁ လုံး။ ၁ ႏွစ္ၾကာေသာက္ရမယ္။
(ဘီ) ပိုးေတြ႕တိုင္း ေဆးေသာက္ရမွာလား။
မဟုတ္ပါ။
နာတာရွည္သမားေတြက ဘာေတြကို ေရွာင္ရမလဲ။
အရက္ လုံးဝမေသာက္ပါနဲ႔။ ေဆးလိပ္ျဖတ္ပါ။ ေဆးေသာက္စရာမွန္သမွ် ဟာဗယ္ေဆးေတြအပါအဝင္ ဆရာဝန္ကို ျပၿပီးမွသာ ေသာက္ပါ။ အစား အေသာက္ လုံေလာက္မွ်တေအာင္ စားေသာက္ပါ။ ေသြးလႉလို႔မရပါ။
ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေနလို႔ (ဘီ) ပိုးစစ္ရမလား။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္မွန္သမွ် စစ္ပါ။ ေမြးလာမဲ့ကေလးကိုကူးဘို႔ အခြင့္အလမ္း ၉၅% ရွိတယ္။ ကေလးကို ေမြးေမြးခ်င္း (၁) Hepatitis B vaccine ကာကြယ္ေဆးနဲ႔ (၂) Hepatitis B Immune Globulin (HBIG) ကာကြယ္ေဆးတမ်ိဳးပါ ထိုးရမယ္။ ကေလးကို ႏို႔တိုက္ႏိုင္ပါတယ္။ အက်ိဳးနဲ႔ အျပစ္မွာ အက်ိဳးကပိုသာတယ္။
ဖခင္မွာ ဘီပိုးရွိေနေပမဲ့ အထက္ကနည္းေတြကိုလိုက္နာရင္ ဇနီးကို မကူးေစပါ။ ကေလးယူရင္လဲ ကေလးကို ေမြးကတည္းက (ဘီ) ကာကြယ္ေဆး မပ်က္မကြက္ထိုးၿပီး အထက္ကနည္းေတြအတိုင္း လိုက္နာပါ။
Author: ေဒါက္တာတင့္ေဆြ, Healthcare Journal, vol 8, no 44 (17.11.17)