လူ႔ဘဝဟာ ပန္းခင္းမွာရွိေနတဲ့ ပန္းကေလးေတြနဲ႔တူပါတယ္။ ပန္းေလးေတြလုိပဲ ဖူးငုံရာက ပြင့္လန္း ေနာက္ဆုံးမွာေတာ့ ေၾကြက်ကာ ေျမခရရွာပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ တစ္ခါတစ္ေလမွာ ေၾကြခ်ိန္မတုိင္ဘဲ ေလျပင္းတုိက္လုိ႔ ေၾကြရတဲ့ ပန္းကေလးေတြရွိသလုိ အခ်ိန္မတန္ခင္ မေတာ္တဆမႈတစ္ခုခုေၾကာင့္ အသက္အႏၱရာယ္ဆုံးရႈံးသြားရရွာတဲ့ အသက္ေပါင္းမ်ားစြာလည္း ရွိလုိ႔ေနပါတယ္။
တစ္ခါတစ္ေလမွာေတာ့ ေလျပင္းဒဏ္ေၾကာင့္ ပြင့္ဖတ္ေတြႏြမ္းျပီး အလွပ်က္ခဲ့ရတယ့္ ပန္းကေလးေတြရွိသလုိ ကံၾကမၼာဆုိးတစ္ခုခုႏွင့္ ေတြ႔ၾကဳံျပီးတဲ့ေနာက္ ကုိယ္လက္အဂါၤအစိတ္အပုိင္းမ်ား ဆုံးရႈ႔ံးသြားတာ ၊ အာရုံခ်ဳိ႔ယြင္းသြားတာမ်ဳိးေၾကာင့္ မသန္စြမ္းဘဝကုိ ေရာက္ရွိသြားရရွာတဲ့ သက္ရွိလူသားမ်ားသည္လည္း မိမိတုိ႔ပတ္ဝန္းက်င္မွာ ေန႔စဥ္နီးပါးေတြ႔ျမင္ေနရမွာပါ။ အခ်ဳိ႔စိတ္ဓာတ္ၾကံခုိင္တဲ့သူေတြကေတာ့ ဘဝကုိ အရႈံးမေပးဘဲ လဲွက်ရာေနရာက ျပန္ထႏုိင္ၾကေပမယ့္ အခ်ဳိ႔မွာေတာ့ ေနာင္တေတြရ စိတ္ဓာတ္ေတြက်ရင္း ကံၾကမၼာကုိ အျပစ္ဖုိ႔ ဘဝၾကီးဟာ ရွင္လွ်က္ေသသြားၾကတဲ့ လူေတြလည္း ရွိပါတယ္။ မေတာ္တဆမႈဆုိတာကလည္း ေန႔စဥ္ေနရာတကာမွာ ျဖစ္ပ်က္ေနတဲ့ ေၾကာက္မက္ဖြယ္အရာတစ္ခုပါပဲ ။ WHO ရဲ႔ စစ္တမ္းမ်ားအရလည္း ဆယ္ေက်ာ္သက္အရြယ္လူငယ္မ်ားကုိ ေသဆုံးမႈျဖစ္ပြားေစတဲ့ အေၾကာင္းအရာမ်ားထဲမွာ မေတာ္တဆျဖစ္ပြားမႈပါဝင္ေနတာကို ေတြ႔ႏုိင္ပါတယ္။
မေတာ္တဆမႈဆုိသည့္ေနရာမွာလည္း မ်ားစြာရွိပါတယ္။ လုပ္ငန္းခြင္အတြင္း မေတာ္တဆျဖစ္ျခင္း ၊ ယာဥ္မေတာ္တဆျဖစ္ျခင္း ၊ ဓာတ္ေရာင္ျခည္မေတာ္တဆျဖစ္ျခင္း စသည့္ မေတာ္တဆျဖစ္ျခင္းမ်ား မ်ားစြာရွိပါတယ္။ ထုိအရာမ်ားထဲမွ အျဖစ္အမ်ားဆုံးႏွင့္ အသက္အႏၱရာယ္ဆုံးရႈံးမႈအမ်ားဆုံး ျဖစ္ေစတဲ့ အေၾကာင္းအရင္းကေတာ့ ယာဥ္မေတာ္တဆျဖစ္ျခင္းပဲျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေဆာင္းပါးမွာေတာ့ မေတာ္တဆျဖစ္ပြားမႈအမ်ားဆုံးျဖစ္တဲ့ ယာဥ္မေတာ္ျဖစ္ပြားမႈအေၾကာင္း ေရးသားေဆြးေႏြးလုိက္ပါတယ္။ ႏွစ္စဥ္ ၁.၂၅ သန္းခန္႔ဟာ ယာဥ္မေတာ္တဆျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ေသဆုံးလွ်က္ရွိပါတယ္။ ဒီပုံစံအတုိင္းသာ ဆက္သြားေနမယ္ဆုိရင္ေတာ့ ၂၀၃၀ မွာ ယာဥ္မေတာ္တဆျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ေသဆုံးမႈဟာ စုစုေပါင္းေသဆုံးမႈကုိ ျဖစ္ေစတဲ့ အေၾကာင္းအရင္းမ်ားရဲ႔ ၇ ခုေျမာက္ေတာင္ျဖစ္လာႏုိင္ေခ်ရွိတယ္လို႔လည္း WHO ကခန္႔မွန္းထားပါတယ္။
ယာဥ္မေတာ္ျဖစ္မႈေတြကို ၾကည့္လုိက္ရင္လည္း ဖြံျဖဳိးဆဲႏုိင္ငံေတြ ၊ ဝင္ေငြနည္းပါးေသာႏုိင္ငံေတြမွာ ပုိအျဖစ္မ်ားတာ ေတြ႕ႏုိင္ပါတယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ ေယာက္က်ားေလးေတြမွာ အျဖစ္မ်ားပါတယ္။ ဖြံျဖဳိးဆဲႏုိင္ငံေတြ ဝင္ေငြနည္းတဲ့ ႏုိင္ငံေတြမွာ အျဖစ္မ်ားတာကေတာ့ ယာဥ္မ်ားမွာ လုံျခဳံစိတ္ခ်မႈနည္းပါးျခင္း ၊ လမ္းပန္းဖြဲ႔စည္းတည္ေဆာက္ပုံအေနအထားမ်ားေၾကာင့္ အျဖစ္မ်ားပါတယ္။ တစ္ဦးခ်င္းစီအေနနဲ႔ ေျပာရရင္ေတာ့ အရွိန္မ်ားျခင္း ၊ ဦးထုပ္မေဆာင္းျခင္း ၊ ခါးပတ္မပတ္ျခင္း ၊ ယာဥ္စည္းကမ္းကုိနားမလည္ျခင္း စသည့္ အက်င့္ဆုိးမ်ားေၾကာင့္ျဖစ္ပါတယ္။ အရက္ေသာက္သုံးျပီး ေမာင္းႏွင္ျခင္းဟာလည္း ယာဥ္မေတာ္တဆျဖစ္ေစတဲ့ အေၾကာင္းအရင္းတစ္ခုထဲမွာပါ ပါတယ္။ ယာဥ္မေတာ္တဆျဖစ္ပြားျခင္းဟာ အသက္အႏၱရာယ္ကုိ ဆုံးရႈံးေစႏုိင္ရုံမွ်မက မသန္စြမ္းျဖစ္ပြားျခင္းကုိလည္း ျဖစ္ေစႏုိင္ပါတယ္။ ကမာၻတစ္ဝန္းႏွင့္ ယွဥ္လွ်င္ ေန႔စဥ္လမ္းေပၚမွာ ဆုံးပါးသြားရတဲ့ အသက္ေပါင္း ၃၄၀၀ ေက်ာ္ရွိျပီး ႏွစ္စဥ္ ၁၀ သန္းႏွင့္ အထက္လူမ်ားဟာ ယာဥ္မေတာ္တဆမႈေၾကာင့္ မသန္စြမ္းျဖစ္ပြားလွ်က္ ရွိပါတယ္။ ၾကဳိတင္ကာကြယ္ျခင္းဟာ ကုသမႈထက္ အေကာင္းဆုံးဆုိသလုိပါပဲ ။
ယာဥ္မေတာ္တဆျဖစ္ပြားမႈကုိလည္း ၾကဳိတင္ကာကြယ္သင့္ပါတယ္။ တစ္ဦးျခင္း တစ္ေယာက္ျခင္းစီ အေနျဖင့္ ယာဥ္ေမာင္းႏွင္ရာတြင္ သတ္မွတ္ထားေသာ အရွိန္အတြင္းသာ ေမာင္းႏွင္ျခင္း ၊ ခါးပတ္ပတ္ျခင္း ၊ ဆုိက္ကယ္စီးလွ်င္ ဦးထုပ္ေဆာင္းျခင္း မ်ားျပဳလုပ္ပါ။ ညဖက္ေမာင္းႏွင္ရာတြင္လည္း မိမိယာဥ္တြင္ မီးမ်ား ေသခ်ာလင္းမလင္းကုိ စစ္ေဆးသင့္ပါတယ္။ ယာဥ္စက္ပစၥည္းမ်ား ၾကံ့ခုိင္မႈရွိမရွိကုိလည္း မျပတ္ စစ္ေဆးပါ။ ယာဥ္ေမာင္းႏွင္ေနစဥ္အတြင္း မူးယစ္ေစေသာ ပစၥည္းမ်ားသုံးစြဲျခင္းကုိလည္း ေရွာင္ၾကဥ္ပါ။
အစုိးရအေနျဖင့္လည္း အျမန္ႏႈန္းျဖင့္ေမာင္းႏွင္ေသာ ယာဥ္မ်ား ၊ လမ္းစည္းကမ္း ယာဥ္စည္းကမ္း ခ်ဳိးေဖာက္ေသာ ယာဥ္မ်ားအား ဒဏ္တပ္ျခင္းမ်ား ျပဳလုပ္သင့္ပါတယ္။ လမ္းစည္းကမ္း ယာဥ္စည္းကမ္းမ်ားကုိ ယာဥ္ေမာင္းသူမ်ားသာမက လမ္းေပၚလႈပ္ရွားသြားလာေနသူ ျပည္သူအားလုံး နားလည္သေဘာေပါက္ေစရန္ ပညာေပးျပဳလုပ္ျခင္းမ်ားကုိလည္း ထိထိေရာက္ေရာက္ျပဳမူသင့္ပါတယ္။ ယာဥ္ေမာင္းလက္မွတ္မ်ား ထုတ္ေပးမည္ဆုိပါက ထုိယာဥ္ေမာင္းသည္ ကၽြမ္းက်င္မႈရွိမရွိကုိ ေသခ်ာ စမ္းစစ္သင့္ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ အမ်ားျပည္သူမ်ား သယ္ယူပုိ႔ေဆာင္ေရးတြင္ ေမာင္းႏွင္ေသာ သူမ်ားကုိ ကၽြမ္းက်င္မႈသာမကဘဲ က်န္းမာေရးစစ္ေဆးမႈမ်ားလည္း ျပဳသင့္ပါတယ္။
ကားေမာင္းေနရင္း သတိလစ္ျခင္း ၊ တက္ျခင္းမ်ားျဖစ္လာပါက မည္မွ်ပင္ ကၽြမ္းက်င္သည္ဆုိေစကာမူ အႏၱရာယ္ႏွင့္ေတြ႔ၾကဳံႏုိင္ေခ်ရွိပါတယ္။ ဤနည္းမ်ားျဖင့္ ယာဥ္ေၾကာင့္ျဖစ္ပြားေသာ မေတာ္တဆမႈမ်ား သိသိသာသာေလ်ာ့နည္းသြားေစႏုိင္ပါတယ္။ ပန္းတုိင္းပြင့္လန္းႏုိင္ၾကပါေစ။ လူသားတုိင္း မေတာ္တဆဆုိသည့္ ကံၾကမၼာဆုိးမွ လြတ္ကင္းႏုိင္ၾကပါေစ ဆႏၵျပဳရင္း ဒီေဆာင္းပါးေလးကုိ နိဂုံးခ်ဳပ္အပ္ပါတယ္ရွင္။