ကြၽန္မ အသက္ ၄၁ ႏွစ္၊ ကေလး ၂ေယာက္အေမ ျဖစ္ပါသည္။ ခင္ပြန္းမွာ ႏိုင္ငံျခားတြင္ အလုပ္ လုပ္ေနသည္မွာ ၁ဝ ႏွစ္ရွိပါၿပီ။ ၁ ႏွစ္ ၁ ခါ (တပတ္ ၁ဝ ရက္) ျပန္လာလည္ပါသည္။ ကြၽန္မမွာ မိဘႏွင့္ အတူေနပါသည္။ ကြၽန္မသည္ ဓမၼတာမလာမီ ၁ပတ္၊ ၁ဝရက္အလိုတြင္ စိတ္ခံစားမႈ ျပင္းျပန္းထန္ထန္ ျဖစ္လာပါသည္။ ထိုျဖစ္စဥ္မွာ မိန္းကေလးတိုင္း ျဖစ္တတ္သည္ကို နားလည္ပါေသာ္လည္း ယခု ကြၽန္မသည္ ပုံမွန္ထက္ ပိုဆိုးဆိုး ခံစားလာရပါသည္ဟု သတိထားမိလာပါ တယ္။
ေဒါသလြန္လြန္ကဲကဲထြက္ၿပီး ေအာ္ပစ္ျခင္း၊ ခင္ပြန္းသည္ႏွင့္ ယခင္က စကားမ်ားခဲ့သည္မ်ားကို ျပန္ေတြးၿပီး စိတ္တိုရန္ လုပ္ျခင္း၊ ၄ႏွစ္အ႐ြယ္ ကေလးငယ္အား စိတ္မရွည္ ျဖစ္လာျခင္း၊ တခါတရံ တစ္ေယာက္ထဲ ငိုခ်င္ေနျခင္း၊ တခါတရံ တစ္ေယာက္ထဲ ငိုခ်င္ေနျခင္း၊ အထီးက်န္သလို ခံစားရျခင္း၊ ဘာအလိုမက်မွန္းမသိဘဲ လူ႔ဘဝေနရတာ စိတ္ကုန္ လာျခင္း၊ သိပ္စိတ္ဆိုးသည့္အခါ ကိုယ့္ကိုယ္ကိုယ္ ေသသြားရင္ ေကာင္းမယ္ဟု ခံစားမိလာျခင္း၊ ထိုအခ်ိန္တြင္ တစ္ဦးဦးႏွင့္ ျပႆနာျဖစ္ပါက ပိုစိတ္ဆိုးၿပီး တစ္ေနရာရာကို ထြက္ေျပးေနခ်င္ျခင္း၊ ပစၥည္းမ်ားအား ႐ိုက္ခြဲျပစ္လိုျခင္း စသည့္ ခံစားမႈမ်ားကို ကြၽန္မပတ္ဝန္းက်င္ကပါ သတိထားမိလာၾကပါတယ္။ လစဥ္ခံစား ရပါသည္။ ကြၽန္မတြင္ စိတ္ေရာဂါတစ္ခုခု ခံစားေနရပါသလား။ အသက္အ႐ြယ္အရ ျဖစ္တတ္ေသာသေဘာလား သိခ်င္ပါသည္။
ရာသီမလာခင္ ျဖစ္ခ်င္တာေတြကို Premenstrual syndrome (PMS) ဆိုၿပီး သပ္သပ္ေဆးစာမွာ ရွိတယ္။ အ႐ြယ္ေရာက္ အမ်ိဳးသမီး ၈ဝ%မွာ ခံစားၾကရတယ္။ ေဆးကုဘို႔လိုတာ ၂ဝ-၃ဝ% ေလာက္သာရွိပါတယ္။ ဆိုးဝါးတဲ့ Premenstrual Dysphoric Disorder (PMDD) ေခၚတာမွာ ၂-၆% သာ ေဆးကုဘို႔ လိုတယ္ဆိုၿပီး ရာသီမလာခင္ ျဖစ္ခ်င္ တာေတြထဲမွာ ေရးထားပါတယ္။
အမ်ိဳးသမီးတိုင္း ရာသီလာခ်ိန္နဲ႔ ဆက္စပ္ၿပီး စိတ္ပိုင္းအေျပာင္းအလဲ အနည္းအမ်ားရွိၾကတယ္။ လတိုင္းမွာ ျဖစ္တာေတာ့ မဟုတ္ပါ။ ဘဝတေလွ်ာက္မွာ ႀကဳံဘူးၾကတာ မ်ားတယ္။ စိတ္ပူ-အေျပာင္းအလဲေတြ Mood Swings လို႔ ေခၚတယ္။ Psychological disorder စိတ္ေဝဒနာတစ္ခု ျဖစ္တယ္။ ေမးတဲ့သူ ေရးျပတာေတြ အားလုံးမွန္ပါတယ္။ အေျပာင္းအလဲ ျမန္တယ္၊ မွန္းမရဘူးလို႔ ဆိုႏိုင္တယ္။ သိပ္ဆိုးဝါးလာရင္ စိတ္ကိုမထိန္းႏိုင္တဲ့အထိ ျဖစ္ၾကရတယ္။ ျပန္းထန္ တာနဲ႔ ခဏခဏ ျဖစ္ေနတာမ်ိဳးက ဆိုးတယ္။
အေမရိကန္ႏိုင္ငံသူေတြဟာ တသက္တာ ရာသီအခါေပါင္း ၄ဝဝ လာတယ္။ ၈ဝ%မွာ ရာသီမလာခင္ ျဖစ္တာေတြကို ခံစားၾကရတယ္။ ဘာေတြပဲ ခံစားရပါေစ မရွိၾကပါ။ ရာသီနဲ႔ မပတ္သက္ဘဲ စိတ္မူေျပာင္းတာ ေတာက္ေလွ်ာက္လိုျဖစ္ရင္ေတာ့ တျခားစိတ္ပိုင္းေရာဂါ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ေယဘုယ်ေျပာရရင္ စိတ္အေျခအေနဟာ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ ပိုျဖစ္တယ္။ ရာသီလာခါနီးမွာ ပိုသိသာတယ္။ ဘာလို႔ အဲလိုျဖစ္ၾကရသလဲ။ ၂ပိုင္းခြဲႏိုင္တယ္။
(၁)စိတ္ပိုင္းနဲ႔ (၂)႐ုပ္ပိုင္း။ ႐ုပ္ပိုင္းက ပိုအျဖစ္မ်ားတယ္။ စိတ္ပိုင္းအေၾကာင္းရင္း မွာလဲ ၂မ်ိဳးရွိတယ္။ အလြန္ရွားတဲ့ Maniac Disorders နဲ႔ Stresses ျဖစ္တယ္။ ပထမအမ်ိဳးအစားဟာ မ်ိဳး႐ိုးနဲ႔ဆိုင္ၿပီး ဦးေႏွာက္မွာ ဓါတ္ေျပာင္းလဲမႈေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ေစတယ္။ ႐ုပ္ပိုင္းအေျပာင္းအလဲေတြဟာ Estrogen (အီစထိုဂ်င္) နဲ႔ Progester one (ပ႐ိုဂ်က္စတီ႐ုန္း) ေဟာ္မုန္းေတြ ေၾကာင့္ျဖစ္တယ္။ တခ်ိဳ႕ေဟာ္မုန္းကေန ဦးေႏွာက္ထဲက Serotonin (ဆီ႐ိုတိုနင္)ဓါတ္ အနည္းအမ်ားကို ထိန္းေပးေနတာမို႔ စိတ္မူကိုပါ ေျပာင္းေစႏိုင္တယ္။ (ဆီ႐ိုတိုနင္)ဓါတ္နည္းလာရင္ ဆိုးေစမယ္။
ေယာက္်ားေဟာ္မုန္းနဲ႔ ႏို႔ထြက္ေစေအာင္လုပ္တဲ့ Prolactin (ပ႐ိုလက္တင္) မ်ားရင္၊ မ်ိဳးဥထြက္မွာကို ေႏွးေစမယ္၊ Progesterone (ပ႐ိုဂ်က္စတီ႐ုန္း) နည္းေစမယ္၊ PMS ျဖစ္ေစတယ္။ Endometriosis (အင္ဒိုမီထရီ႐ိုးဆစ္) ဆိုတဲ့ သားအိမ္ေရာဂါ ရွိသူေတြမွာလဲ ျဖစ္တတ္တယ္။ ရာသီလာရင္ ပိုနာၾကတယ္။ Fibrocystic breast changes ဆိုတဲ့ ကင္ဆာ မဟုတ္တဲ့ ရင္သားအက်ိတ္ ေရာဂါကလဲ ျဖစ္ေစတယ္။ – Obsessive-compulsive disorder စိတ္ေရာဂါ ရွိေနသူေတြ ဒီအခ်ိန္မ်ိဳးမွာ ပိုဆိုးတယ္။
တခ်ိဳ႕မွာ ျဖစ္ေနေပမဲ့ မသိသာဘူး။ ဟိုဟာဒီဟာစားခ်င္စိတ္ ခ်င္ခ်င္းတတ္တာမ်ိဳးလဲရွိတတ္တယ္။ အလုပ္၊ အိမ္မွာလဲ အဆင္မေျပဘူး၊ လူေတာ မတိုးခ်င္ဘူး။ စိတ္ပ်က္လက္ပ်က္ျဖစ္တာ၊ လုံးဝ စိတ္ဓာတ္က်တာ၊ စိတ္ရႈပ္ စိတ္တို၊ အေရးမႀကီးေလာက္တာေလးအတြက္ စိတ္ဓာတ္က်တာ၊ ဝမ္းနည္းပက္လက္ျဖစ္တာ၊ ေနာင္တရေနတာ၊ စိတ္တက္ႂကြမႈ နည္းမယ္၊ စိတ္တိုတယ္၊ ဇြတ္လုပ္ခ်င္တယ္၊ သည္းခံစိတ္ေလ်ာ့မယ္၊ ပူပင္စိတ္မ်ားမယ္၊ စိုးရိမ္စိတ္ ကဲမယ္၊ ဂနာမၿငိမ္ ျဖစ္ေနမယ္၊ ဝမ္းနည္းပက္လက္ စိတ္ပ်က္ေနမယ္။ အိမ္ေထာင္ေရးမသာယာတာ၊ အရင္က အႏွိပ္စက္ ခံခဲ့ရဘူးတာ၊ ကိုယ့္ကိုယ္ကို အားမရတာ၊ စတာေတြရွိသူေတြမွာ သာမန္စိတ္အေျခအေနထက္ ပိုဆိုးတယ္။
ဘာေတြလုပ္ႏိုင္သလဲ…
(၁) Lifestyle changes အေနအထိုင္ ပုံစံေျပာင္းနည္း
(၂) Alternative approaches and တျခားနည္း
(၃) Drugs ေဆးေပးနည္း
(၄) Surgery ခြဲစိတ္ကုသနည္း
(၅) စိတ္အထူးကုဆရာဝန္နဲ႔ ကုသနည္း။ ဆက္ရန္…
Author: ေဒါက္တာတင့္ေဆြ, Healthcare Journal, vol 8,no 35 (15.9.17)