(၁) Lifestyle changes အေနအထိုင္ ပုံစံေျပာင္းနည္း
မွ်တလုံေလာက္တဲ့ အစားအစာေတြ စားပါ။ သၾကားမ်ားတာေရွာင္ပါ။ ကစီဓါတ္မ်ားတာ၊ အားလူး၊ ဂ်ဳံ၊ အသားငါး၊ (ပ႐ိုတင္း) စားပါ။ ေရာဂတ္ (ဒိန္ခ်ဥ္)၊ ဒိန္ခဲ၊ ႏြားႏို႔ေသာက္ပါ။ Ginger root tea ခ်င္းျမစ္ျပဳတ္ေသာက္ပါ။ Junk foods ေခတ္ေပၚဆိုင္ေတြမွာ အလြယ္စားရတာမ်ိဳးေတြ၊ ဆားမ်ားတဲ့အစာေတြ၊ အခ်ိဳရည္ေတြကို ျဖစ္ေနက်အခ်ိန္မတိုင္ခင္ တပတ္ ကတည္းက ေရွာင္ပါ။
Stress reduction စိတ္ဖိအား ေလ်ာ့ခ်နည္းတစ္ခုခု ဥပမာ ေယာဂနည္း၊ တရားထိုင္နည္း၊ ကိုယ္လက္ ေလ့က်င္ ခန္းနည္း၊ အစာအာဟာရ ျပဳျပင္နည္းေတြလုပ္ပါ။ ေကဖင္းပါတာေတြ ေလွ်ာ့ေသာက္ပါ။ အိပ္ေရးဝပါေစ၊ ေရေသာက္မနည္း ေစနဲ႔။ စိတ္ဖိအား ေလွ်ာ့ခ်ပါ။ အဆင္မေျပတတ္တဲ့ ပတ္ဝန္းက်င္မ်ိဳး ျဖစ္ႏိုင္ရင္ေရွာင္ပါ။ မိသားစု၊ မိတ္ေဆြသူငယ္ခ်င္းေတြနဲ႔ ပိုေနထိုင္ပါ။ အသက္ျပင္းျပင္း ရွဴပါ။ ကိုယ့္အတြက္ အခ်ိန္ကို ယူပါ။
၂။ Alternative approaches တျခားနည္းမ်ား
Herbalsupplements ဟာ ဘယ္ေဆးနည္း။ Flaxseed Capsules, Valerian, Kava Kava, St John’s Wort, Phytoestrogenic herbs (Black Cohosh) ေဆးထဲမွာ အပင္ကေနရတဲ့ Estrogen ေတြ ပါတယ္။ ဒီေဆးမ်ိဳးက မ်ားရင္မေကာင္းဘူး။ ကိုယ္ခႏၶာကေန အလိုလိုထုတ္မွာကို နည္းေစတတ္တယ္။ Non-estrogenic herbs f(Macafem) (Macafem) ေဆးလဲသုံးႏိုင္တယ္။ ႏွိပ္နယ္နည္း၊ တ႐ုတ္အပ္စိုက္နည္းေတြလဲ လုပ္ႏိုင္တယ္။
အေထာက္အကူ ေပးႏိုင္တာ ေတြကေတာ့ Vitamin E, Gingko Biloba, Huperzine A, Ginseng နဲ႔ Acetyl-L camitine ေတြျဖစ္တယ္။ Vitamin B, C, B6, Calcium Magnesium ဗီတာမင္နဲ႔ ဓါတ္ဆားေတြလဲ Lifestyle changes နဲ႔ Alternative medicine တြဲသုံးတာက ပိုေကာင္းတာ ေတြ႕ရတယ္။ မရသူေတြကို ေဆးေပးကုသရမယ္။
၃။ Drugs and surgery ေဆးေပးနည္း
– Antidepressants စိတ္က်တာ သက္သာေဆး ေပးႏိုင္တယ္။ Fluoxetine (Prozac) နဲ႔ Paroxetine (Paxil) ေဆး အသုံးမ်ားတယ္။
– Diuretics ဆီးသြားေစတဲ့ေဆးကို သတိနဲ႔ေပးရင္ တခ်ိဳ႕မွာ သက္သာတယ္။ လူတိုင္းေတာ့ မဟုတ္ဘူး။
– ေသြးတိုးအတြက္ သုံးတဲ့ Beta blockers ေဆးေတြလဲ သက္သာေစႏိုင္တယ္။
– Oral contraceptive pills (OCPs) ကိုယ္ဝန္တားစားေဆး အိမ္ေထာင္မရွိလဲ သုံးႏိုင္တယ္။ ထိေရာက္သူ မ်ားပါတယ္။
– ေဆးသာမက ကိုယ္လက္ ေလ့က်င့္ခန္းနဲ႔ အစာအာဟာရနည္းပါ တြဲသင့္တယ္။
တားေဆးေတြရဲ႕ ရာသီအေပၚ အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈ
ကိုယ္ဝန္တားေဆးေတြဟာ လိင္ကတဆင့္ ကူးစက္ေရာဂါေတြကို မကာကြယ္ႏိုင္ဘူး။ ဒါေပမဲ့ ရာသီစက္ဝန္းကို လိုသလို ျပဳျပင္ေပးႏိုင္စြမ္းရွိတယ္။ ၁၉၆ဝ ေက်ာ္ကတည္းက သုံးေနခဲ့တဲ့ ကိုယ္ဝန္တားေဆးေတြ ေပၚကာစမွာ ေဆးသုေတသန လုပ္သူေတြက ရက္ ၉ဝ မွ တစ္ခါ ရာသီလာေအာင္ လုပ္ဘို႔ဘဲ။ ေနာက္မွ ပုံမွန္နဲ႔တူေအာင္ ၂၈ရက္တခါလာတဲ့ ေဆးကိုသာ ထုတ္လုပ္တယ္။ Roman Catholic Church ရဲ႕ သေဘာတူညီခ်က္ရေအာင္ ဆုံးျဖတ္ခဲ့ ရတာျဖစ္တယ္။
ေဟာ္မုန္းပါ ကိုယ္ဝန္တားေဆးေတြက ၂၁-၂၈ ရက္ေသာက္ရတယ္။ အစပိုင္း ၂၁ ရက္ ေသာက္ရတဲ့ ေဆးကုန္တာ နဲ႔ အေရာင့္ရင့္ေဆးျပား ၇ ျပားကို မေသာက္ေတာ့ဘဲ၊ ေနာက္ေဆးကဒ္သစ္ကို ဆက္ေသာက္ရတယ္။ အဲလိုသာ ေန႔စဥ္ေသာက္ေနရင္ ေသာက္ေနသမွ် ကာလပတ္လုံး ရာသီမလာေတာ့ဘူး။ Depo-provera ထိုးေဆးက ေဆးထိုးၿပီး၊ ရာသီမလာသူေတြ မ်ားတယ္။ Norplant ေခၚတဲ့ Progestogen implants သေႏၶတားေဆးေခ်ာင္းထည့္ထားသူေတြမွာ တစ္ႏွစ္ကို ၃-၄ခါ ရာသီမလာေတာ့ဘူး။ Progestogen-only pills (mini-pill) ကို ေတာက္ေလွ်ာက္ မနားဘဲေပးရင္ ရာသီ လုံးဝမလာေတာ့ဘူး။ ပုံမွန္က ၇ရက္ျခားေပးရတာမ်ိဳး ျဖစ္တယ္။
၄။ ခြဲစိတ္ကုသနည္း
Partialf hysterectomy သားအိမ္ကို တဝက္တပ်က္ ထုတ္ေပးတာလည္း လုပ္ႏိုင္တယ္။
၅။ စိတ္ပိုင္းကုသနည္းေတြထဲမွာ Behavioral therapy, Cognitive Therapy, Literary Therapy နဲ႔ Talk Therapy နည္းေတြ ရွိပါတယ္။
Author: ေဒါက္တာတင့္ေဆြ, Healthcare Journal, vol 8,no 35 (15.9.17)