သံဆိပ္တက္ျခင္းဆိုတာ သံစူးတဲ႔အနာမွာ ေမးခုိင္ေရာဂါပိုး ၀င္ေရာက္ေပါက္ဖြားၿပီး ေမးခိုင္ေရာဂါျဖစ္ျခင္းေခၚ တယ္။ ငန္းဖမ္းတယ္ဆိုရာမွာ ေျမကိုင္တယ္ဆိုရာမွာလည္း ေမးခိုင္ေရာဂါ၀င္ျခင္းကိုဆိုလိုတယ္။ ေမးခုိင္ေရာဂါ ေခၚဆိုျခင္းမွာ ခႏၶာကုိယ္တစ္ခုလံုးအေၾကာမ်ား တက္ၿပီးပါးစပ္ဟမရ၊ သြားေစ႔မရေမးခိုင္ေနတာေၾကာင္႔ျဖစ္တယ္။
ေမးခိုင္ေရာဂါဟာ က်ားမ မေရြး၊ အရြယ္မေရြးျဖစ္တတ္တယ္။ ႏွစ္စဥ္ေမးခိုင္ေရာဂါျဖစ္သူ (၁၅၀၀)ခန္႔ရွိတယ္။ ေသဆံုးသူ (၅၀၀) ေလာက္ရွိတယ္။ ေမြးခါစေမးခိုင္ေရာဂါနဲ႔ အသက္ဆံုးရံႈးရတာမ်ိဳးလည္း ရွိႏိုင္တယ္။
ေမးခိုင္ရသည္႔အေၾကာင္းရင္း
ေမးခိုင္ဟာ ေရာဂါတစ္ရပ္မဟုတ္ပါ။ ယင္းရဲ႕ေနာက္ဆက္တြဲမွာ အေၾကာင္းအေထြေထြရွိတယ္။ ေမးရိုးနဲ႔ဦးေခါင္း ခြံဆက္တဲ႔ အဆစ္ေရာင္ရမ္းလို႔နာက်င္ျခင္း၊ ပါးစပ္မွာရွိတဲ႔ ပါေရာတစ္ (Parotids) အက်ိတ္ေရာင္ျခင္း၊ ပခ်ိတ္ တစ္၀ိုက္ျပည္တည္နာျဖစ္ျခင္း၊ စထရစ္နင္ (Strychnine) အဆိပ္သင္႔ျခင္း၊ ဦးေႏွာက္အေျမွးေရာင္ျခင္း၊ ေခြးရူး ျပန္ျခင္း၊ အေၾကာတက္ (Tietany) ေရာဂါတစ္မ်ိဳးျဖစ္ျခင္းနဲ႔ ေမးခုိင္ေရာဂါတို႔မွာ ပါးစပ္ဟမရဘဲေမးခိုင္တတ္ ျခင္းတို႔ရွိပါတယ္။ စိတ္အလိုမက်တဲ႔ေရာဂါမွာ လူနာဟာ စကားေျပာမရ ေမးခိုင္သလိုျဖစ္ေနတယ္။ အခ်ိဳ႕က သြားပိုးစားထားလို႔ ျပင္းထန္သြားကိုက္ျခင္း၊ အံဆံုးသြားေပါက္ျခင္းနဲ႔ ေမးရိုးထိခိုက္ဒဏ္ရာရျခင္း၊ အလြန္နာက်င္ တဲ႔ေရာင္ရမ္းျခင္း၊ ပါးစပ္ဟမရဘဲေမးခိုင္သလိုမ်ိဳး ျဖစ္ေနတတ္ပါတယ္။
ျဖစ္ေပၚပံု
ေမးခိုင္ေရာဂါျဖစ္ရျခင္းမွာ ေမးခိုင္ေရာဂါပိုး (Clostridium tetani) ေခၚေမးခိုင္ဘက္တီးရီးယားတစ္မ်ိဳးေၾကာင္႔ ျဖစ္တယ္။ ယင္းေရာဂါပိုးကို အနဳစိပ္မွန္ဘီလူးနဲ႔ၾကည္႔မွ ျမင္ႏုိင္တယ္။ ႏွလံုးပါတဲ႔တုတ္ေခ်ာင္း (မီးျခစ္ဆံ)ပံုစံမ်ိဳး ေတြ႔ရပါတယ္။ ယင္းေရာဂါပိုးဟာ အလိုအေလ်ာက္လူသားတို႔ခႏၶာကိုယ္တြင္း ေဖာက္ထြင္း၀င္ေရာက္ျခင္းမရွိ ဘူး။ ခႏၶာကိုယ္ရဲ႕ ခံစစ္တံခါးဖြင္႔ရင္ ဒဏ္ရာအနာတရမ်ားမွ၀င္ေရာက္ေလ႔ရွိတယ္။ သံစူး၊ အပ္စူးတဲ႔အေပါက္ က်ဥ္းလို႔နက္ရိႈင္းတဲ႔အနာနဲ႔ ဒဏ္ရာအေသးအဖြဲမွ၊ စုပ္ျပဲဒဏ္ရာႀကီးအထိ ဖုန္မႈန္႔နဲ႔သိပ္ျခင္း၊ မသန္႔ရွင္းတဲ႔အ၀တ္ နဲ႔စည္းျခင္းကတစ္ဆင္႔ေရာဂါပိုး ခႏၶာကိုယ္တြင္း၀င္ေရာက္ေလ႔ရွိတယ္။
ေအာက္စီဂ်င္ဓာတ္မရွိတဲ႔ေနရာမ်ိဳးမွာ ပြားမ်ားေလ႔ရွိၿပီး ေမးခုိင္ေရာဂါပိုးဟာ အနာဒဏ္ရာမ်ိဳးမွာ ပိုမိုေပါက္ဖြား လာၾကတယ္။ ကေလးမီးဖြားျခင္း၊ ကေလးပ်က္က်ျခင္းတို႔မွာ မသန္႔ရွင္းတဲ႔အသုံုးအေဆာင္ပစၥည္းမ်ား သံုးမိရင္ သားအိမ္နံရံမွ ေသြးေၾကာမွတစ္ဆင္႔ေရာဂါပိုးမ်ား ခႏၶာကိုယ္တြင္း၀င္ေရာက္လာတယ္။ ခ်က္ႀကိဳးျဖတ္ရာမွာမ သန္႔ရွင္းျခင္း၊ ခ်က္မေၾကြမီ ခ်က္တိုင္ထဲမသန္႔ရွင္းတဲ႔ နႏြင္းသိပ္ျခင္းတို႔ဟာ ကေလးကိုယ္တြင္းကိုေမးခိုင္ေရာဂါ ပိုး၀င္ေရာက္ႏုိင္ျခင္းပဲျဖစ္တယ္။ မသန္႔ရွင္းတဲ႔ ခြဲစိပ္ခန္းမွာ မသန္႔ရွင္းတဲ႔ပစၥည္းကိရိယာမွတစ္ဆင္႔ ေမးခိုင္ေရာဂါ ပိုးကူးစက္ႏုိင္တယ္။
ေမးခိုင္ေရာဂါဟာ ခႏၶာကိုယ္တြင္း၀င္ေရာက္ၿပီး အနည္းဆံုး (၂) ရက္မွ (၂၁) ရက္အတြင္းရက္သတၱပတ္ တစ္ ပတ္နွစ္ပတ္အတြင္း ေပၚေပါက္ေလ႔ရွိတယ္။ ေရွးဦးစြာကိုယ္လက္မအီမသာနဲ႔ ေနမထိထိုင္မသာျဖစ္ၿပီး စိတ္ထဲမွ တစ္ခုခုကိုေၾကာက္လန္႔ေလ႔ရွိတယ္။ ယင္းေနာက္ခႏၶာကိုယ္တစ္ခုလံုး အေၾကာမ်ားတင္းလာၿပီး ပါးစပ္မဟႏုိင္ ဘဲေစ႔ၿပီးေမးခုိင္ေလ႔ရွိတယ္။ မ်က္ႏွာမွာအေၾကာေတြတင္းေနလို႔ ငိုမရရယ္မရျပံဳးၿဖီးၿဖီးမ်က္နွာ (Sardonic Facies) ျဖစ္ေနေလ႔ရွိတယ္။ တစ္ခ်က္တစ္ခ်က္မ်ာအေၾကာမ်ားဆြဲကာ တစ္ကုိယ္လံုးေတာင္႔တင္းၿပီး ေက်ာ ေကာ႔ရင္ေကာ႔ျဖစ္ကာ ပက္လက္လွန္ေနတဲ႔အခါ ေခါင္းနဲ႔ေျခမ်ားသာအိပ္ယာနဲ႔ထိၿပီး ေကြးေကာက္ကာေအာက္ ကိုလက္သြင္းရတဲ႔အထိ (Opisthotonus) ေတာင္႔တင္းေနတတ္တယ္။
ေရလည္းေသာက္မရ ခံစားရတဲ႔ေ၀ဒနာကိုစကားနဲ႔ေျပာမျပႏုိင္ ေ၀ဒနာကိုမခ်ိမဆံ႔ခံစားရေလ႔ရွိတယ္။ ပတ္၀န္း က်င္ဆူညံတဲ႔အသံနဲ႔ အလင္းေရာင္စတဲ႔ လႈ႔ံေဆာ္မႈမ်ားနဲ႔ႀကံဳေတြ႔ရရင္ ယင္းကိုတစ္စံုတစ္ေယာက္ကလာထိမိရင္ ပိုၿပီးအေၾကာတတ္တယ္။ ေနာက္ဆံုးအေၾကာဆက္တိုက္တက္ၿပီး အသက္ရႈမရဘဲ ခႏၶာကိုယ္တြင္းလိုအပ္တဲ႔ ေအာက္စီဂ်င္ဓာတ္ လံုလံုေလာက္ေလာက္မရလို႔ အသက္ဆံုးရံႈးရတယ္။ တစ္ခါတစ္ရံ အဆုတ္အေအးမိျခင္းပါ တြဲေနတယ္။ အခ်ိဳ႕မွာ ေမးခိုင္ေရာဂါပိုးအဆိပ္ေၾကာင္႔ ႏွလံုးၾကြက္သားေရာင္ၿပီး ရုတ္တရက္နွလံုးေသြးရပ္ေသ ဆံုးရတယ္။
ေမးခိုင္ေရာဂါျဖစ္ရင္
ေမးခိုင္ေရာဂါဟာ အသက္အႏၱရာယ္နဲ႔အလြန္နီးစပ္လို႔ ေၾကာက္စဖြယ္ေရာဂါျဖစ္တယ္။ လူတစ္ဦးတစ္ေယာက္စ တင္ၿပီးပါးစပ္ဖြင္႔မရဘဲ ေမးခိုင္ေရာဂါခံစားေနရတဲ႔အခ်ိန္မွာ ေဆးရံုအျမန္ပို႔လွ်င္ခ်မ္းသာရာရႏိုင္တယ္။ ခႏၶာ ကိုယ္တစ္ခုလံုးေတာင္႔တင္းေနမွ ေဆးရံုပို႔ရင္မလြယ္ကူႏိုင္ပါ။ ေဆးရံုမွာတတ္ကၽြမ္းတဲ႔ဆရာ၀န္တို႔က အဆိပ္ေျဖ ေဆး (ATS) ထိုးေပးျခင္း၊ အေၾကာတက္ရပ္ဖို႔ျပဳလုပ္ျခင္း၊ ေမးခုိင္ေရာဂါပိုးမ်ားကို ပဋိဇီ၀ေဆးမ်ားအစြမ္းနဲ႔ေသ ေစျခင္း၊ လိုအပ္ရင္ေအာက္စီဂ်င္ေပးျခင္းစတဲ႔ နည္းမ်ိဳးစံုနဲ႔ကယ္ဆယ္ကုသေပးနုိင္ပါတယ္။
သံဆိပ္ေျဖေဆးသဘာ၀
သံဆိပ္ေျဖေဆးလို႔လူသိမ်ားတဲ႔ေဆးမွာ ေအတီအက္စ္ ေခၚေမးခိုင္ေရာဂါအဆိပ္ေျဖေဆးျဖစ္တယ္။ ထိခိုက္ဒဏ္ ရာ၊ အနာတရ၊ တစ္ခုခုျဖစ္ရင္မရရေအာင္ရွာေဖြၿပီး ထိုးတတ္တယ္။ ေအတီအက္စ္မထိုးလိုက္ရလို႔ ေမးခိုင္ျဖစ္ ၿပီး ေသဆံုးသြားရပါတယ္။ ေအတီအက္စ္ရရွိဖို႔ ေမးခိုင္ေရာဂါပိုးမွ အဆိပ္တခ်ိဳ႕ယူၿပီးျမင္းရဲ႕ကိုယ္ထဲ ထိုးသြင္းရ တယ္။ ျမင္းရဲ႕ခႏၶာကိုယ္မွ ယင္းအဆိပ္တို႔ခုခံတိုက္ခိုက္ဖို႔ အဆိပ္ေျဖတဲ႔ဓာတ္မ်ားထုတ္လုပ္တယ္။ ယင္းအခါ ျမင္းရဲ႕ေသြးမွ အဆိပ္ေျဖတဲ႔ဓာတ္မ်ားပါေနတဲ႔ ေသြးရည္ၾကည္ (Serum) ကိုထုတ္ယူျခင္းနဲ႔ (ATS) ရရွိပါတယ္။ ေအတီအက္စ္ေဆးဟာ လူတို႔အသက္ေပါင္းမ်ားစြာ ကယ္တင္ႏိုင္ေပမယ္႔ေမးခိုင္ေရာဂါ ကာကြယ္ေအာင္ဆက္ ကုသရာမွာသာသံုးသင္႔တယ္။ ဒဏ္ရာအနာတစ္ခုခုျဖစ္ရင္ ယင္းကိုေဆးထိုးေပးဖို႔မလိုပါ။ ေအတီအက္စ္ရဲ႕ကာ ကြယ္ႏုိင္မႈသက္တမ္းဟာ ရက္ပိုင္းေလာက္ပဲခံလို႔ တိုေတာင္းၿပီးကာကြယ္ႏုိင္မႈလည္း အျပည္႔အ၀မေပးနိုင္ေပ။ ေအတီအက္စ္ေဆးဟာ အခ်ိဳ႕လူမ်ားနဲ႔မတည္႔ဘူး။ ယင္းေဆးကိုထိုးၿပီးတဲ႔အခါ ဓာတ္မတည္႔ျခင္းေၾကာင္႔ အဖုအ ပိမ္႔မ်ားထၿပီးတစ္ကိုယ္လံုးယားေနတယ္။ အသက္ရႈက်ပ္ၿပီး ဒုကၡေရာက္ရတာ၊ ေျဖေဆးမထိုးႏိုင္မီေသဆံုးသြား တတ္တယ္။ ေဆးနဲ႔တည္႔မတည္႔စမ္းၿပီးမွ ေဆးထိုးသင္႔ပါတယ္။
ယင္းေဆးထိုးထားရင္ ေမးခိုင္ေရာဂါအျဖစ္ လံုးလံုးစိတ္ခ်ၿပီလို႔မဆိုႏိုင္ပါ။ ပထမအႀကိမ္ ေအတီအက္စ္ထိုးၿပီးရင္ ေမးခိုင္ေရာဂါရပါက လူနာဟာယင္းနဲ႔မတည္႔ျဖစ္ၿပီး ေရာဂါကုသရာမွာခက္ခဲသြားရတယ္။ အမွန္တကယ္ေမးခုိင္ ေရာဂါမွကာကြယ္ႏိုင္တဲ႔ ေဆးအစစ္မ်ား (ATT- Anti-tetanus toxoid) ေမးခုိင္ေရာဂါကာကြယ္ေဆးျဖစ္တယ္။ ယင္းေဆးမွာလူကိုအႏၱရာယ္ျပဳႏုိင္တဲ႔ ေမးခုိင္ပိုးရဲ႕အဆိပ္ကို ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲျခင္းနဲ႔ အႏၱရာယ္ျဖစ္ေစတဲ႔အပိုင္း ကိုဖယ္ရွားၿပီး ခႏၶာကိုယ္မွာ ေအတီအက္စ္ထုတ္လုပ္ဖို႔ လႈံ႕ေဆာ္ေပးတဲ႔အပိုင္းပါ၀င္တယ္။ အေကာင္းဆံုးေမးခုိင္ ကာကြယ္နည္းက မိမိကိုယ္ခံအားစြမ္းအားၿပီးေစျခင္းျဖစ္တယ္။ ယခုအခါေအတီတီ (ATT) ကိုအသံုးမ်ားလာ တယ္။ ေမးခိုင္ေရာဂါဟာ အသက္အႏၱရာယ္နဲ႔နီးတယ္။ ေရာဂါမျဖစ္ေအာင္ကာကြယ္တဲ႔ေနရာမွာ သံစတဲ႔အခၽြန္ မ်ားမစူးေစဖို႔၊ ကေလးမီးဖြားရင္ေတြ႔ကရာ ဓား၊ ႏွီးေၾကာနဲ႔ “ခ်က္ႀကိဳး”မလွီးျဖတ္ဖို႔လုိပါတယ္။ ေပါ႔ေပါ႔ဆဆမေန ဘဲေမးခိုင္ကာကြယ္ေဆး ထိုးႏွံေပးဖို႔လိုတယ္။ သံစူးရင္ အနာကိုေရေႏြးႏွင္႔ေဆးကာ၊ ဖုန္မႈန္႔မ်ားကင္းေအာင္ လုပ္ၿပီးအရက္ပ်ံစြတ္ကာ၊ ပလာစတာနဲ႔ပိတ္ထားရမယ္။ ေမးခုိင္ကာကြယ္ေဆးထိုးနွံေပးရပါမယ္။ ကေလးမီးဖြား ရင္လည္း”အရပ္လက္သည္”နဲ႔ မေမြးဘဲသင္တန္းဆင္း ဆရာ၊ ဆရာမ၊ ဆရာ၀န္တို႔နဲ႔ေမြးဖြားသင္႔ပါတယ္။
ေမြးစကေလးအသက္ (၂)လ (၄)လနဲ႔ (၆)လမွာေရာဂါအမ်ိဳးမ်ိဳးကာကြယ္ေဆး ဆံုဆို႔၊ ၾကက္ညွာ၊ ေမးခိုင္၊ အသည္းေရာင္ဘီ၊ ဦးေႏွာက္အေျမွးေရာင္ကာကြယ္ေဆး ထိုးနွံေပးကာ ပိုလီယိုကာကြယ္ေဆးတိုက္ေကၽြးဖို႔လုိ အပ္တယ္။ အသက္ (၉)လနဲ႔တစ္ႏွစ္ခြဲအရြယ္မွာ ၀က္သက္ကာကြယ္ေဆးထိုးဖို႔လိုလာၿပီး အသက္(၂)လအရြယ္ မွာ ဘီစီဂ်ီ (BCG) ထိုးႏွံဖို႔လိုအပ္တယ္။ ကိုယ္၀န္ေဆာင္ကာလ (၆)လ(၉)လမွာ (၂)ႀကိမ္ေနာက္ထပ္ေနာက္ ထပ္ (၆)လၾကာမွာေမးခုိင္ကာကြယ္ေဆးထိုးဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။
က်န္းမာေရးႏွင္႔အညီ ကေလးဘ၀မွအစ ကေလးဘ၀ကာကြယ္ေဆးအျပည္႔အ၀ထိုးျခင္း၊ ကိုယ္၀န္ေဆာင္ဘ၀ ေမးခိုင္ကာကြယ္ေဆးအျပည္႔ထိုးႏွံေပးျခင္းက ေမးခိုင္ေရာဂါအႏၱရာယ္မွ ကာကြယ္ႏုိင္ပါတယ္။ ရွနာ၊ သံစူး၊ အပ္ စူးနထိခိုက္ဒဏ္ရာရတိုင္း ေမးခိုင္္ကာကြယ္ေဆးထိုးနွံဖု႔ိ လူတိုင္းအသိရွိဖို႔လိုပါတယ္။
Author – ေဒါက္တာလြင္သန္႔