၁။ဆရာရွင့္ အိမ္ေထာင္ျပဳေတာ့မယ္ဆိုရင္ မိန္းကေလးေရာ ေယာက္်ားေလးေရာ ေဆးစစ္ဖို႔လိုပါသလား။ တျခားဘာေတြ ဂ႐ုစိုက္ၿပီး ႀကိဳတင္ျပင္ဆင္သင့္ပါသလဲရွင့္။
၂။ ဆရာ သီတင္းကြၽတ္ခါနီးလာေတာ့ အိမ္ေထာင္ျပဳမဲ့စုံတြဲေတြအတြက္ က်န္းမာေရးပညာေပး အစီအစဥ္ေလး လုပ္ခ်င္လို႔ပါ။
သီတင္းကြၽတ္ရင္ မဂၤလာေဆာင္ေတြ လာပါေတာ့မယ္။ ေခတ္လူငယ္ေတြအတြက္ ေခတ္ေဆးပညာအရ အႀကံေပးပါရေစ။ ေခတ္လူငယ္ေတြထဲမွာ မိဘစကား သိပ္နားမေထာင္သူေတြလည္း ရွိတယ္။ သူတို႔မိဘစကားေတာင္ နားမေထာင္ရင္ ဆရာဝန႔္စကားလည္း လိုက္နာမယ္မထင္ပါ။ ဒါေပမဲ့အိမ္ေထာင္ျပဳတာမွာေတာ့ ကိုယ့္သေဘာခ်ည္းမၿပီးတာကို သိလာပါလိမ့္မယ္။ ကိုယ့္အိမ္ေထာင္ဘက္၊ အိမ္ေထာင္ဘက္က ေဆြေတြမ်ိဳးေတြ စသူေတြမပါရင္ ျမန္မာ့ထုံးစံမွာ အိမ္ေထာင္ျပဳတဲ့အရာ မျပည့္စုံပါ။ နားေထာင္ရမွာေတြတိုးလာပါၿပီ။ ဆရာဝန႔္စကားေလးနည္းျဖစ္ျဖစ္ နားေထာင္ၾကည့္ပါ။
အိမ္ေထာင္ဘက္မွာ ကူးစက္ေရာဂါေတြ ရွိသလား။ မ်ိဳး႐ိုးလိုက္ေရာဂါေတြရွိသလား။ ကိုယ့္မွာေကာ အဲတာေတြ ကင္းရွင္းသလား။ ဝဲ၊ ေပြး၊ တီဘီစတာေတြကို အသာထားၿပီး လိင္ကတဆင့္ ကူးစက္ေရာဂါေတြကို စစ္ေဆးသင့္တယ္။ အမ်ားစုေရာဂါေတြက ေရာဂါမျပဘဲ ပိုးရွိေနတာမ်ိဳးျဖစ္ႏိုင္တယ္။ သိလိုက္တာနဲ႔ ေဆးကုလိုက္ရင္ အိမ္ေထာင္ျပဳတဲ့ အခ်ိန္မွာ အိမ္ေထာင္ဘက္ကို ဒုကၡမေပးႏိုင္ေတာ့ပါ။ တခ်ိဳ႕ေရာဂါေတြက ေသာက္ေဆးနဲ႔ရတယ္။ တခ်ိဳ႕လည္း ေဆး ၃လုံး ထိုးတာနဲ႔ၿပီးတယ္။ ေရာဂါရွိမွန္းမသိဘဲ အိမ္ေထာင္ျပဳလိုက္ရင္ ဇနီး-ခင္ပြန္းကို သာမက ေမြးလာမဲ့ကေလးေတြကိုပါ ေရာဂါကူးစက္ေစတယ္။
(က) လိင္ကတစ္ဆင့္ ကူးစက္ေရာဂါေတြဆိုတာ –
- ဂႏိုရီးယား
- ဆစ္ဖလစ္
- ကယ္လ္မီဒီးယား
- လိင္လမ္း-ေရယုံ
- ထ႐ြိဳင္ကိုမိုးနပ္စ္
- ရွန္ကာ႐ြိဳက္
- LGV (လင္ဖိုဂရင္ညဴလိုမား-ဗနီးရီးယမ္း)
- PID တင္ပါးဆုံတြင္း အဂၤါမ်ားေရာင္ျခင္း
- အသဲေရာင္ (ဘီ)
- HIV/AIDS ခုခံအားက်ေရာဂါေတြလဲျဖစ္ပါတယ္။
(သူ႔မွာ ကူးစက္ေရာဂါေတြရွိသလား။ ကိုယ့္မွာေကာ အဲတာေတြ ကင္းရွင္းရဲ႕လား။ လိင္ကတဆင့္ ကူးစက္ေရာဂါေတြကို စစ္ေဆးသင့္တယ္။ အမ်ားစုေရာဂါေတြက ေရာဂါမျပဘဲ ပိုးရွိေနတာမ်ိဳး ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ သိလိုက္တာနဲ႔ ေဆးကုလိုက္ရင္ အိမ္ေထာင္ျပဳတဲ့အခ်ိန္မွာ အိမ္ေထာင္ဘက္ကို ဒုကၡမေပးႏိုင္ေတာ့ပါ။ တခ်ိဳ႕ေရာဂါေတြက ေသာက္ေဆးနဲ႔ရတယ္။ တခ်ိဳ႕လဲ ေဆး ၃ လုံးထိုးတာနဲ႔ ၿပီးတယ္။ ေရာဂါရွိမွန္းမသိဘဲ အိမ္ေထာင္ျပဳလိုက္ရင္ ဇနီး၊ ခင္ပြန္းသာမက ေမြးလာမဲ့ ကေလးေတြကိုပါ ဒုကၡေပးမယ္။
(ခ) လက္မထပ္ခင္ ေသြးအုပ္စုစစ္ျခင္း
ေအ-ဘီ-အိုေသြးအုပ္စုမတူသူေတြ လက္ထပ္လို႔ ဘာမွမျဖစ္ပါ။ Rh-ve ရွိသူအခ်င္းခ်င္း အိမ္ေထာင္ျပဳတာ စိုးရိမ္စရာမရွိပါ။ မိန္းမက RH-ve နဲ႔ ေယာက္်ားက RH+ve ျဖစ္ေနရင္ သူတို႔ကေန ေမြးမဲ့ကေလးဟာ RH+ve ျဖစ္ဘို႔ အခြင့္အလမ္း ၅၀ ရာခိုင္ႏႈန္းရွိႏိုင္တယ္။ အဲလို ျဖစ္ေနရင္ေတာ့ ျပႆနာတက္မယ္။ ကေလးရဲ႕ေသြးနဲ႔ မေအေသြးေတြ အမ်ိဳးမတူၾကဘူး။ကေလးအတြက္ အႏၲရာယ္ရွိမယ္။ မိခင္ရဲ႕ဆန႔္က်င္တဲ့ အင္တီေဘာ္ဒီေတြက တိုက္ခိုက္ခံရေတာ့ ေသြးနီဥေတြနည္းၿပီး ေသြးအားနည္းမယ္။
ျဖစ္႐ိုးျဖစ္စဥ္မဟုတ္တဲ့ အသားဝါေရာဂါရမယ္။ ဦးေႏွာက္ညံ့မယ္။ ၾကာရင္ ႏွလုံးေရာဂါရမယ္။ ဗိုက္ထဲမွာတင္ ေသႏိုင္တယ္။ ေမြးၿပီးမၾကာခင္လဲ ေသႏိုင္တယ္။ ေမြးလာတဲ့ကေလးမွာ ေသြးေရာဂါရမယ္ဆိုရင္ ေသြးလဲတာ လုပ္ရတယ္။လူေတြမွာ Rh (+) ျဖစ္သူ ၉၀.၃၅ ရာခိုင္ႏႈန္းနဲ႔ Rh (-) ျဖစ္သူ ၉.၆၅ ရာခိုင္ႏႈန္းရွိတယ္။ Rh (-) ရွိသူေတြက အာရွမွာက ပိုမ်ားတယ္။ Rh-ve ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ကို Rhogam ေဆးထိုးေပးရတယ္။ Anti-D globulin (RhoGAM) ေဆးေပးရင္ မိခင္ ၉၉ ရာခိုင္ႏႈန္းမွာ Anti-Rh အင္တီေဘာ္ဒီေတြ ျဖစ္မလာေစႏိုင္ဘူး။
ကိုယ္ဝန္ ၂၈ ပါတ္မွာနဲ႔ ေမြးၿပီး ၇၂ နာရီအတြင္းေပးတယ္။ ပထမကိုယ္ဝန္မွာ မဆိုးတာမ်ားတယ္။ ဒုတိ ကေလးဆိုရင္ RH+ve ျဖစ္ဘို႔ ၂၅-၅၀ ရာခိုင္ႏႈန္းရွိတယ္။ ပထမ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္တုံးက ေသြးထဲမွာ ျဖစ္ေနခဲ့ၿပီးသား အင္တီေဘာ္ဒီေတြက မ်ားေနၿပီမို႔ ဒုတိယ ကိုယ္ဝန္ျဖစ္ေနတဲ့ အထဲကကေလးကို ဆိုးဆိုးဝါးဝါး တိုက္ခိုက္ေတာ့မယ္။ ေမြးစကေလးမွာ ဒီေရာဂါျဖစ္မွာကို ဗိုက္ထဲကတည္းက ေသြးလဲတာနဲ႔ ကုႏိုင္ေသးတယ္။
(ဂ) ေခတ္လူငယ္ေတြအတြက္ အႀကံေပးခ်က္
ကူးစက္ေရာဂါေတြနဲ႔ ေသြးအုပ္စုအျပင္ သိစရာေတြရွိပါေသးတယ္။ က်န္းမာေရးေမးခြန္းေတြ ေျဖေနတာ ၾကာလာေတာ့ ကေန႔ျမန္မာလူငယ္ေတြ၊ လူႀကီးေတြမွာ ဘာျဖစ္ေနတယ္ဆိုတာ ေကာင္းေကာင္းသိပါတယ္။
- ရာသီ မမွန္သူေတြ OG ျပပါ။
- မဂၤလာေဆာင္ရက္နဲ႔ ရာသီလာမဲ့ရက္ တိုက္ဆိုင္လို႔ ရာသီရက္ေျပာင္းခ်င္ရင္လဲ လုပ္ေပးႏိုင္ပါတယ္။
- သားအိမ္ဝကင္ဆာ ကာကြယ္ေဆး ထိုးထားပါ။- တေယာက္ေယာက္မွာ (ဘီ) ပိုးရွိေနရင္ က်န္တဲ့သူ (ဘီ) ကာကြယ္ေဆးထိုးပါ။
- အသက္ငယ္လြန္းသူေတြနဲ႔ ႀကီးလြန္းသူေတြ လက္ထပ္ၾကရင္ သူမ်ားေတြထက္ ပိုဂ႐ုစိုက္ပါ။
- ကိုယ္ဝန္ရွိမရွိ ဆီးစစ္ပါ။ ေနာက္မွ ဆရာဝန္ကိုလွမ္းေမးလို႔ ေျဖေနရတာ မနည္းလွပါ။
- လက္မထပ္ခင္က တားေဆး၊ အေရးေပၚတားေဆး၊ ဖ်က္ေဆး ေသာက္ထားဖူးရင္ ကိုယ့္က်န္းမာေရးရာဇဝင္ကို မေမ့ပါနဲ႔။
- တခုခုျဖစ္ရင္ ယုံၾကည္စိတ္ခ်တဲ့ ဆရာဝန္ကိုရွာပါ။ ဆရာဝန္ကိုေတာ့ ေက်းဇူးျပဳ၍ မညာပါနဲ႔။ေယာက္်ားေလးမ်ားလဲ ဆက္ဆံေရး ကိစၥေတြမွာ အားနည္းခ်က္ ရွိေနတယ္ဆိုရင္ ဆရာဝန္ကိုေမးဘို႔ မရွက္ပါနဲ႔။
- ကိုယ္ဝန္မယူခ်င္ေသးရင္ ကိုယ္ဝန္တားနည္း၊ တားေဆးေတြကို စနစ္တက်သုံးတတ္ဘို႔ ႀကိဳတင္သိထားပါ။
- ကိုယ္ေရာစိတ္ပါ က်န္းမာသန္စြမ္းၿပီး ဉာဏ္ပညာထက္ျမက္ ထူးခြၽန္တဲ့၊ စိတ္ထားလဲ ေကာင္းၾကတဲ့ ျမန္မာႏိုင္ငံသားေတြကို ေမြးထုတ္ေပးၾကပါ။ ဒါမွ ကေန႔ ရင္ဆိုင္ေနၾကရတဲ့ ဒုကၡသုခေတြကို ေျဖရွင္းကယ္တင္ႏိုင္မဲ့သူေတြ ေပၚေပါက္လာပါမယ္။ အားကိုးပါရေစ။
Author: ေဒါက္တာတင့္ေဆြ, Healthcare Journal, vol 8,no 39(13.10.17)